Σκυθική τέχνη

Χρυσό κόσμημα με πάνθηρα, πιθανώς για ασπίδα ή για το στήθος, μήκους 33 εκατοστών, τέλος 7ου αιώνα π.Χ

Σκυθική χρυσή χτένα, μουσείο Ερμιτάζ

Η Σκυθική τέχνη ή Τέχνη της στέπας είναι η τέχνη που σχετίζεται με τον Σκυθικό πολιτισμό, πρόκειται κυρίως για διακοσμητικά αντικείμενα, όπως κοσμήματα, που δημιουργήθηκαν από τις νομαδικές φυλές της περιοχής που είναι γνωστή ως Σκυθία, η οποία περιελάμβανε την Κεντρική Ασία, τμήματα της Ανατολικής Ευρώπης ανατολικά του ποταμού Βιστούλα και τμήματα της Νότιας Ασίας, με τα ανατολικά άκρα της περιοχής να ορίζονται αόριστα από τους αρχαίους Έλληνες.

Οι λαοί της στέπας

Οι ταυτότητες των νομαδικών λαών των στεπών είναι συχνά αβέβαιες και καθώς οι λαοί έρχονταν συχνά σε επικοινωνία, αλληλοεπηρεάζονταν. Η τέχνη των νομάδων πολύ πιο ανατολικά από το βασικό έδαφος της Σκυθίας παρουσιάζει στενές ομοιότητες, καθώς και διαφορές, και συχνά χρησιμοποιούνται όροι όπως ο «κόσμος της Σκυθίας-Σιβηρίας». Άλλοι ευρασιατικοί νομαδικοί λαοί που αναφέρονται από αρχαίους συγγραφείς, ιδίως τον Ηρόδοτο, περιλαμβάνουν τους Μασσαγέτες, τους Σαρμάτες και τους Σάκες, το τελευταίο όνομα από περσικές πηγές, ενώ οι αρχαίες κινεζικές πηγές αναφέρουν τους Σιονγκ-νου. Οι σύγχρονοι αρχαιολόγοι αναγνωρίζουν, μεταξύ άλλων, τους πολιτισμούς Πάζιρικ, Ταγκάρ και Άλντι-Μπελ, με τον πιο μακρινό στα ανατολικά, τον μεταγενέστερο πολιτισμό Όρντος, λίγο δυτικά του Πεκίνου. Η τέχνη αυτών των λαών είναι συλλογικά γνωστή ως Τέχνη της στέπας.

Σκυθική τέχνη

Η περιοχή των Σκυθών γύρω στο 100 π.Χ.

Σκυθικό χρυσό περιδέραιο, Ποκρόβ, Ουκρανία

Η επιρροή της Σκυθικής τέχνης: Καρφίτσα που παριστά ελάφι (κάτω), περίπου 400 μ.Χ., βορειοανατολική Ευρώπη και ελάφι (πάνω), 400-500 π.Χ., Σκυθία, δυτική Ασία, χρυσός

Στην περίπτωση των Σκυθών, η χαρακτηριστική τέχνη παρήχθη σε μια περίοδο από τον 7ο έως τον 3ο αιώνα π.Χ., μετά την οποία οι Σκύθες σταδιακά εκτοπίστηκαν από το μεγαλύτερο μέρος της επικράτειάς τους από τους Σαρμάτες, και οι υπόλοιποι Σκυθικοί πληθυσμοί στις ακτές της Μαύρης Θάλασσας έπαψαν να δημιουργούν πλούσια διακοσμημένα ταφικά μνημεία. Κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου πολλοί Σκύθες εγκαταστάθηκαν μόνιμα και ασχολήθηκαν με το εμπόριο με γειτονικούς λαούς, όπως οι Έλληνες.

Κατά την προηγούμενη περίοδο, το χαρακτηριστικό στοιχείο της τέχνης της Σκυθίας ήταν η αναπαράσταση μορφών ζώων, μεμονωμένα ή σε μάχη, και είχε μακροχρόνια και πολύ ευρεία επιρροή σε άλλους πολιτισμούς της Ευρασίας, τον κινεζικό και τον κελτικό πολιτισμό. Καθώς οι Σκύθες ήρθαν σε επαφή με τους Έλληνες στο δυτικό άκρο της περιοχής τους, το έργο τους επηρέασε την ελληνική τέχνη και επηρεάστηκε από αυτήν. Επίσης, πολλά αντικείμενα κατασκευάστηκαν από Έλληνες τεχνίτες για πελάτες της Σκυθίας. Αν και γνωρίζουμε ότι η δουλειά του χρυσοχόου ήταν ένας σημαντικός τομέας της αρχαίας ελληνικής τέχνης, πολύ λίγα σώθηκαν στον πυρήνα του ελληνικού κόσμου και τα ευρήματα που έχουμε στην εποχή μας προέρχονται κυρίως από τα ταφικά μνημεία των Σκυθών. Άλλες επιρροές από αστικοποιημένους πολιτισμούς, όπως εκείνοι της Περσίας και της Κίνας, και οι ορεινοί πολιτισμοί του Καυκάσου, επηρέασαν επίσης την τέχνη των Σκυθών.

Η Σκυθική τέχνη, ειδικά τα χρυσά σκυθικά κοσμήματα, κατέχουν ιδιαίτερη θέση στα μουσεία όλου του κόσμου, πολλά από τα πιο πολύτιμα αντικείμενα βρίσκονται στο Μουσείο Ερμιτάζ στην Αγία Πετρούπολη. Οι ανατολικοί γείτονές τους, ο πολιτισμός Πάζιρικ στη Σιβηρία παρήγαγαν παρόμοια τέχνη. Τα τελευταία χρόνια, οι αρχαιολόγοι έχουν βρει πολύτιμα ευρήματα σε διάφορα μέρη της περιοχής.

Αντικείμενα

Ο θησαυρός του Κουλ Όπμα, Κριμαία

Σκυθικό βάζο από κεχριμπάρι, μουσείο Ερμιτάζ

Οι Σκύθες χρησιμοποιούσαν μια μεγάλη ποικιλία υλικών όπως χρυσός, ξύλο, δέρμα, οστά, χαλκός, σίδηρος, ασήμι και κεχριμπάρι. Σύμφωνα με τις παραδόσεις των Σκυθών, μαζί με τον νεκρό αρχηγό, η φυλή έθαβε τις συζύγους, τους υπηρέτες, τους φρουρούς και τα άλογά του, και έτσι οι τάφοι περιέχουν πολλά αντικείμενα, από όπλα και λουριά έως καθημερινά αντικείμενα και πολλά προσωπικά κοσμήματα.

Πολλά κοσμήματα αναπαριστούν ζώα, όπου το παιχνίδι των καμπυλών εκφράζει την ενέργεια των σωμάτων τους, τη δύναμή τους και ακόμη και τον ιερό χαρακτήρα τους. Οι νομάδες σέβονταν και έδιναν μεγάλη προσοχή στα ζώα επειδή τους επέτρεπαν να επιβιώσουν, να κινηθούν, να πολεμήσουν. Θεωρούνταν ακόμη και ανώτερα από τους ανθρώπους, επειδή τους αναγνώριζαν ικανότητες που οι άνθρωποι δεν είχαν: αίσθηση, ένστικτο κλ. Ο πάνθηρας, το λιοντάρι, το ελάφι και το άλογο ήταν εξαιρετικά δημοφιλή κατά τη διάρκεια της Σκυθικής εποχής και εμφανίζονται σε πολλά αντικείμενα.

Μάλλινα υφάσματα χρησιμοποιούνταν για ρούχα, σκηνές και εξοπλισμό των αλόγων, και πάνω στα άλογά τους με την καλή στολή τους, οι Σκύθες πρέπει να παρουσίαζαν ένα πολύχρωμο και εξωτικό θέαμα. Ως νομάδες, οι Σκύθες παρήγαγαν κυρίως φορητά αντικείμενα, για να διακοσμήσουν τα άλογα, τα ρούχα, τις σκηνές και τις άμαξές τους, με εξαίρεση σε ορισμένες περιοχές τις στήλες Κουργκάν που χαράχτηκαν σε πέτρα και απεικονίζουν ανθρώπινες μορφές, που πιθανότατα προορίζονταν για μνημεία.

Η χύτευση χαλκού πολύ υψηλής ποιότητας ήταν η κύρια μεταλλευτική τεχνική που χρησιμοποιήθηκε σε όλη την ευρασιατική στέπα, αλλά οι Σκύθες διακρίνονται και για τη συχνή χρήση του χρυσού.

Αξιοσημείωτα είναι τα αντικείμενα από τους ταφικούς λόφους των Σκυθών αρχηγών (5ος έως 4ος αιώνας π.Χ.),  διακοσμημένα με σκηνές από την σκυθική ηρωική επική, όπως η χρυσή χτένα από τον ταφικό τύμβο Σολοκά, χρυσά και ασημένια αγγεία από τον αρχαιολογικό χώρο Κουλ-Όμπα, ο ασημένιος αμφορέας που φέρει παραστάσεις σκηνών από τη ζωή των Σκυθών. Οι λεπτομερείς εικόνες σε αυτά τα αντικείμενα μας επιτρέπουν να απεικονίσουμε την εμφάνιση των Σκυθών, τα ρούχα και τα όπλα τους.

Πλούσιοι τάφοι κάτω από τύμβους και αρχαίους οικισμούς στην περιοχή των στεπών, που κατοικούνταν από φυλές που εξουσίαζαν οι Σκύθες, έδωσαν επίσης χειροποίητα πήλινα αγγεία, εργαλεία καλλιέργειας, σκεύη, όπλα και πανοπλίες και αντικείμενα που σχετίζονται με την επεξεργασία χαλκού και σιδήρου, εισαγόμενος και τοπικής παραγωγής.